Ο όμορφος παλαιστής

El Luchador, φωτογραφημένος από τον Willem de Lange

Ο Παλαιστής, ειδώλιο των Ολμέκων. Ο ιστορικός τέχνης, ειδικός σε θέματα προκολομβιανής τέχνης, George Kubler το απεκάλεσε ένα από τα σημαντικότερα έργα γλυπτικής όλων των εποχών.

Όμορφο και στη δική μου τη ματιά. Περίεργο, καθώς δεν είναι μόνο ο χρόνος που χωρίζει το βλέμμα μου από το βλέμμα ενός προϊστορικού Ινδιάνου στο αρχαίο Μεξικό. Είναι και η για χιλιάδες χρόνια ανεξάρτητη, χωρίς επαφή μεταξύ τους, πορεία ανάπτυξης των ανθρώπων σε παλαιό και νέο κόσμο. Δύο πορείες που ήρθαν σε σύγκλιση μόλις πριν από 500 χρόνια.

Ο ορισμός του ωραίου, η αισθητική, παραπέμπει σε κάτι παναθρώπινο, βαθιά ριζωμένο. Η προέλευσή του υπερβαίνει την όποια κουλτούρα το γεννάει.

Για χρόνια οι αρχαιολόγοι πίστευαν ότι ο αρχικός πολιτισμός της Μεσοαμερικής ήταν ο πολιτισμός των Μάγιας. Η αντίληψη αυτή ανατράπηκε όταν το 1862, στην περιοχή των βαλτότοπων της μεξικανικής Veracruz (τη χώρα των Ολμέκων ή των ανθρώπων του καουτσούκ στη γλώσσα των Αζτέκων), βρέθηκε ένα τεράστιο κεφάλι σκαλισμένο σε βασάλτη. Μεταγενέστερα ευρήματα αποδόθηκαν σε μια κοινή κουλτούρα που βαφτίστηκε Ολμέκοι. Κι έναν αιώνα αργότερα, ραδιοχρονολογήσεις σε ανασκαφές προσδιόρισαν ότι η κουλτούρα των Ολμέκων άνθισε μεταξύ του 14ου και του 3ου αιώνα π.Χ. και απετέλεσε τον μητρικό Μεσοαμερικανικό πολιτισμό.

Οι πολιτισμοί του Νέου Κόσμου, στη βόρεια και νότια Αμερική, είναι δημιούργημα απογόνων ομάδων κυνηγών που διέσχισαν στο τέλος της εποχής των πάγων την έρημη στεριά που συνέδεε τότε την Ασιατική με τη Βορειοαμερικανική ήπειρο. Σίγουρα δεν είναι δημιούργημα κάποιων χαμένων Ελλήνων, Ατλάντων, Ισραηλιτών ή άλλων, όπως πολλοί παλαιότερα είχαν προτείνει.

Τα νέγρικα χαρακτηριστικά των γιγάντιων ολμεκικών κεφαλιών αναζωπύρωσαν παλιές θεωρίες για την προέλευση του πολιτισμού στην Αμερική. Προτάθηκε ότι απεικόνιζαν επαναστατημένους αφρικανούς, σκλάβους Φοινίκων που έφτασαν στην αντίπερα Ατλαντική όχθη. Το γεγονός όμως ότι άλλα ολμεκικά ειδώλια έχουν μογγολικά χαρακτηριστικά, όμοια με των ιθαγενών Αμερικανών, αποδυνάμωσε τα σχετικά επιχειρήματα. Πιθανότατα, τα πέτρινα κεφάλια αποδίδουν στοιχεία του ανθρώπινου προσώπου, δοσμένα με στιλιστική υπερβολή.

Οι Ολμέκοι είναι οι πρώτοι που δημιούργησαν αστικά κέντρα, πρότυπα για μεταγενέστερες κουλτούρες της Μεσοαμερικής. Στην τέχνη τους παρέμειναν εμφανείς οι ανιμιστικές και σαμανιστικές δοξασίες της πρωτόγονης Αμερικής. Ειδώλια ανθρώπινων βρεφών με χαρακτηριστικά ιαγουάρων μαρτυρούν τη λατρεία του αιλουροειδούς αυτού ως δημιουργού αλλά, ταυτόχρονα, και ως προσφορά θυσίας. Το φύτρο του πολιτισμού είχε όμως ριζώσει με την εξημέρωση, κυρίως, του καλαμποκιού. Στη La Venta συναντούμε το πρωταρχικό πλάνο των Μεσοαμερικανικών αστικών κέντρων με πλατεία και πυραμίδα. Ολμεκικές στήλες με ανάγλυφες κουκκίδες και χαρακιές αποτελούν απόδειξη της αρχικής χρησιμοποίησης του ημερολογιακού συστήματος που υιοθέτησαν αργότερα οι Μάγιας. Πήλινα ειδώλια δείχνουν παίχτες του μετέπειτα διαδεδομένου παντού παιγνιδιού με τη λαστιχένια μπάλα. Βραχογραφίες με σκαλισμένους γυμνούς αιχμαλώτους, αποτελούν θέματα κοινά για τη μεταγενέστερη Τεοτιχουακάν, τους Τολτέκους, τους Μάγιας και τους Αζτέκους.

Είναι αξιοσημείωτο ότι οι πρώτες οργανωμένες κοινωνίες της Μεσοαμερικής είχαν δομές ανάλογες με αυτές του Παλαιού Κόσμου. Ένας Ολμέκος της La Venta δε θα ένοιωθε εντελώς ξένος ανάμεσα σε Σουμέριους και στα ζιγκουράτ τους. Αυτό δεν οφείλεται σε σύμπτωση και δεν πιστεύω σε - ρατσιστικής χροιάς - θεωρίες πολιτιστικής μεταφύτευσης και διάχυσης, που δεν αναγνωρίζουν την ικανότητα στους Ινδιάνους ν’ αναπτύξουν από μόνοι τους πολιτισμό. Οι παρόμοιες δομές είναι μάρτυρες των ίδιων γονιδίων που καθορίζουν κοινούς επι-γενετικούς κανόνες για την αντίληψη του ανθρώπου. Κανόνες αντίληψης, που κάτω από ισοδύναμα περιβαλλοντικά εναύσματα δημιουργούν πολιτισμό σε μορφές πανανθρώπινες, αναγνωρίσιμες από όλους.

El Luchador - με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όμορφος για μένα, τον George Kubler και τον (την;) δημιουργό του.

Είμαστε γενετικά προγραμματισμένοι να αναγνωρίζουμε το ωραίο σαν κάτι που υπάρχει έξω από μας και να το επιστρέφουμε, ως δώρο πίσω στον εαυτό μας. Ιδιότητα που μας βοηθάει να επιβιώσουμε στη ζούγκλα που είναι αντικειμενικά ο κόσμος, χάρισμα να διαβάζουμε αρμονία στο χάος. Πρέπει να είμαστε ευγνώμονες γι’ αυτό – η ομορφιά σώζει.

Και σίγουρα δεν είμαστε οι μόνοι.

(Πηγή Prehistory of the Americas, Stuart J. Fiedel, Cambridge U.P., 1987)