Διεθνές Έτος Πατάτας

Στις αμερικανικές ηπείρους υπάρχουν 200 είδη πατάτας. Η καλλιέργεια του Solanum tuberosum ξεκινάει στα υψίπεδα των Άνδεων, πριν 8.000 χρόνια. Από τα 200 είδη, καλλιεργούνται στις Άνδεις τα επτά - συνολικά 5.000 ποικιλίες.

Οι Incas, αλλά και οι κουλτούρες που προηγήθηκαν όπως οι Huari και οι Tiahuanacu, είχαν αναπτύξει εκλεπτυσμένες τεχνικές καλλιέργειες της πατάτας, προσαρμοσμένες στην τοπογραφία της γης (υψόμετρο, μεγάλες κλίσεις, προσανατολισμός), και στην ποικιλία του μικροκλίματος που δημιουργεί το εδαφικό ανάγλυφο. Έτσι, όταν οι Ισπανοί κατέκτησαν τη γη των Άνδεων, συνάντησαν εκεί το πιο σύνθετο σύστημα καλλιέργειας στον κόσμο, για ’κείνα τα χρόνια. Το σύστημα παρήγαγε πατάτες διαφόρων χρωμάτων (μπλε, κίτρινες, πορτοκαλί, ροζ και κόκκινες), σχημάτων, υφής και γεύσης.

Η πατάτα είναι πλούσια σε υδατάνθρακες και βιταμίνες B και C. Επειδή δεν περιέχει βιταμίνη Α (και σχετικά λίγη πρωτεΐνη) είναι καλό η κατανάλωσή της να συνοδεύεται από γάλα – γι’ αυτόν το λόγο πρέπει να τρωμε πουρέ.

Ο Φρειδερίκος ο Μέγας και η Μεγάλη Αικατερίνη υποχρέωσαν τους αγρότες στην επικράτειά τους να καλλιεργήσουν πατάτες. Οι Γάλλοι, πάντα πιο εκλεπτυσμένοι, πλάνεψαν τους δικούς τους αγρότες: η Μαρία Αντουανέτα άρχισε να φοράει άνθη πατατιάς στα μαλλιά της, ενώ ο Λουδοβίκος ο XVI είπε στους κηπουρούς του να φυτέψουν πατάτες στους κήπους του, να τις φυλάνε την ημέρα αλλά να το σκάνε με ελαφρά πηδηματάκια το βράδυ. Οι ζηλόφθονοι, καχύποπτοι χωριάτες έκλεψαν τις πατάτες του Λουδοβίκου νυχτιάτικα.

Κάτι ανάλογο έχω ακούσει και για τον Καποδίστρια, σχετικά με την εισαγωγή της πατάτας στην Ελλάδα. Τα μεγάλα πνεύματα συναντώνται. Ή, και οι δύο ιστορίες σχετίζονται πιθανώς με αστικούς μύθους.

Οι Ιρλανδοί ήταν πολύ πιο δεκτικοί από τους υπόλοιπους Ευρωπαίους στην εισαγωγή της πατάτας - το υγρό κλίμα της χώρας ευνοούσε την καλλιέργειά της, αντίθετα μ’ αυτήν των δημητριακών (δίχως τον κόπο που απαιτούσε η καλλιέργεια των δεύτερων). Έτσι η πατάτα (μαζί με το γάλα) έκανε το θαύμα της στην Ιρλανδία.

Όταν στην Βρετανία, το 1794, υπήρξαν προβλήματα με τη συγκομιδή πολλοί υποστήριξαν να υιοθετηθεί εκεί, όπως στην Ιρλανδία, η καλλιέργεια της πατάτας. Ο δημοσιογράφος William Cobbett που ταξίδεψε στην ιρλανδική εξοχή δεν εντυπωσιάστηκε. Περιέγραψε εξάρτηση από την πατάτα και ζωή των ιρλανδών αγροτών, σε επίπεδο απλής επιβίωσης. Απλή επιβίωση που μέσα σ’ ένα αιώνα είχε ανεβάσει τον πληθυσμό της χώρας από τα 3 στα 8 εκατομμύρια.

Κακό αυτό.

Δεν ξέρω αν έχει γραφτεί κάποιο όμορφο ποίημα για τις πατάτες. Ξέρω όμως ότι ένας από τους αγαπημένους μου πίνακες, που με τρόμαζε μικρός όταν τον έβλεπα στο βιβλίο για τη ζωγραφική της μητέρας μου, ήταν οι "Πατατοφάγοι" του Van Gogh (1885).

Ο Cobbett είχε δίκιο. Το καλοκαίρι του 1845 οι πατάτες στην Ιρλανδία άρχιζαν να σαπίζουν, εξαιτίας ενός μύκητα, τους σπόρους του οποίου μετάφερε παντού ο άνεμος. Από τις κύριες αιτίες της ζημιάς ήταν το γεγονός ότι ο πολλαπλασιασμός της πατάτας γινόταν – και γίνεται - αποκλειστικά με αγενή τρόπο, μέσω των κονδύλων της: το σύνολο της μονοκαλλιέργειας της πατάτας στην Ιρλανδία βασιζόταν σε κλώνους με τον ίδιο – καθόλου - βαθμό αντοχής στον μύκητα Phytophthora infestans.

1.000.000 Ιρλανδοί πέθαναν εκείνα τα χρόνια από την πείνα.

Οι Ιρλανδοί δεν ήταν τόσο έξυπνοι όσο οι Incas, ή μάλλον δεν είχαν την χιλιάδων χρόνων εμπειρία τους.

Η εταιρεία Monsanto προώθησε το 1995 την μεταλλαγμένη ποικιλία πατάτας New Leaf, η οποία παράγει το δικό της εντομοκτόνο, μέσω ενός γονιδίου από ένα βακτηρίδιο (Bacillus thuringiensis) που βρίσκεται στο χώμα.

Παρατσούκλι της τηγανητής New Leaf: frankenfry.

Η χθεσινή έκδοση της International Herald Tribune είχε πρωτοσέλιδο άρθρο σχετικά με την προώθηση της πατάτας ώστε να μειωθούν οι επιπτώσεις της παγκόσμιας επισιτιστικής κρίσης, ως υποκατάστατο των ακριβών στην παραγωγή δημητριακών. Σύμφωνα με το άρθρο, η κατανάλωση της πατάτας αυξάνεται στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου γίνεται ολοένα πιο σημαντικό πόρος σίτισης, απασχόλησης και εισοδήματος.

Τέλος, το σημαντικότερο: το 2008 έχει κηρυχθεί Διεθνές Έτος Πατάτας.

(Πληροφορίες: The Botany of Desire του Michael Pollan)

(wikimedia)