Σώστε τα ποντίκια!

(άρθρο στο ΒΗΜΑ)


Κάθε μέρα εκατομμύρια τρισχαριτωμένα ζώα θυσιάζονται στον βωμό της δικής μας υγείας και... ομορφιάς. Κάθε είδους πειράματα, με συχνά αμφιλεγόμενα αποτελέσματα, βασίζονται αποκλειστικά και μόνο στη συμπεριφορά τρωκτικών, κουνελιών, πιθήκων, ψαριών... Ναι, αλλά ως πότε; Σύντομα όλα αυτά αναμένεται να αλλάξουν. Νέες εναλλακτικές μέθοδοι δοκιμών, αλλά και οι οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, στοχεύουν στη διάσωση - μέρους - των άτυχων πειραματόζωων και στην ασφαλέστερη εξαγωγή ιατρικών συμπερασμάτων

ΘΕΟΔΩΡΑ ΤΣΩΛΗ

Κάθε φορά που ετοιμάζεστε μπροστά στον καθρέφτη βάζοντας μέικ απ, κάθε φορά που παίρνετε ένα φάρμακο ή το δίνετε στα παιδιά σας, κάθε φορά που κάνετε μπάνιο με κρεμοσάπουνο ή βάζετε μια κρέμα προσώπου, θεωρείτε αυτονόητο ότι το προϊόν που έρχεται σε επαφή με τον οργανισμό σας είναι ασφαλές. Ακόμη και αν λάβουμε τη συγκεκριμένη παραδοχή ως αρχή για αυτό το άρθρο - διότι για πολλές από τις ουσίες που χρησιμοποιούμε σε καθημερινή βάση δεν υπάρχει ως και σήμερα απόδειξη ασφάλειας, εξ ου και η νομοθεσία REACH (Registration, Evaluation, Aut-horisation and Restriction of Chemicals) που τέθηκε σε ισχύ τον περασμένο Ιούνιο και θα αφορά αξιολόγηση περισσότερων από 30.000 χημικών ουσιών που περιέχονται σε προϊόντα καθημερινής χρήσης - πρέπει να γνωρίζετε ότι έως ότου ένα καλλυντικό ή ένα φάρμακο φθάσει στα ράφια του μπάνιου σας έχουν προηγηθεί χρονοβόρα και αρκετές φορές φτωχά, αν όχι παραπλανητικά, σε αποτελέσματα, πειράματα σε ζώα. Η Ευρωπαϊκή Ενωση προσπαθεί τα τελευταία έτη να αλλάξει αυτή την πρακτική με μότο της το «Η Ευρώπη γίνεται εναλλακτική (Europe goes alternative)» και με στόχο να φέρει την τοξικολογία στον 21ο αιώνα - σε μια εποχή δηλαδή όπου η ασφάλεια του ανθρώπου δεν θα απαιτεί τη θυσία της ασφάλειας εκατομμυρίων ζώων.

Ο στόχος αυτός έχει γίνει το τελευταίο διάστημα πιο πιεστικός για την ΕΕ και κυρίως για το ECVAM (European Centre for the Validation of Alternative Methods, Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Επικύρωση Εναλλακτικών Μεθόδων), τον αρμόδιο δηλαδή οργανισμό που έχει καθήκον να βρει την έξοδο από το «κλουβί» της ταλαιπωρίας και του θανάτου των πειραματόζωων. Ο λόγος είναι διττός: από τη μία πλευρά βρίσκεται η νομοθεσία REACH που, όπως μπορεί να υποθέσει κάποιος, μάλλον αποτελεί «κακό μαντάτο» για εκατομμύρια πειραματόζωα που θα νιώσουν κυριολεκτικώς... στο πετσί τους τη δράση χιλιάδων χημικών, η τοξικότητα των οποίων δεν είχε ποτέ αξιολογηθεί ως σήμερα. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει η οδηγία που αφορά κατάργηση των πειραμάτων σε ζώα σε ό,τι αφορά τις δοκιμές για καλλυντικά και η οποία αναμένεται να τεθεί σε ισχύ σε λιγότερο από δύο χρόνια από τώρα - το 2009 για τα πειράματα οξείας τοξικότητας και το 2013 για τις δοκιμές χρόνιας τοξικότητας.

Ετσι, οι επιστήμονες του ECVAM - στην επιστημονική επιτροπή του Κέντρου συμμετέχει και ένας εκπρόσωπος από τη χώρα μας, ο κ. Ευστ. Νικολαΐδης, επίκουρος καθηγητής Φαρμακολογίας-Τοξικολογίας στην Κτηνιατρική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης - τρέχουν (να σώσουν τα ζώα) και δεν φτάνουν. Το Κέντρο έχει ήδη αυτή τη στιγμή σε εξέλιξη τουλάχιστον 13 διαφορετικά προγράμματα με χρηματοδότηση από το 6ο Πλαίσιο-Πρόγραμμα που αγγίζει τα 80 εκατ. ευρώ και με 260 συμμετέχοντες - επιστήμονες, εκπροσώπους της βιομηχανίας, εκπροσώπους φιλοζωικών οργανώσεων, εκπροσώπους κρατών και άλλους ενδιαφερομένους. Οπως εξήγησε στο «Βήμα» ο κ. Νικολαΐδης «στόχος του Κέντρου είναι η συλλογή στοιχείων που αφορούν εναλλακτικές μεθόδους πειραμάτων, η ανταλλαγή πληροφοριών με επιστήμονες, η επικοινωνία με τους νομοθέτες και τις βιομηχανίες. Το όλο ζήτημα ξεκίνησε από το 1986, οπότε και εκδόθηκε ντιρεκτίβα της ΕΟΚ που αφορούσε την προστασία των πειραματόζωων και σε αυτή τη βάση δημιουργήθηκε το ECVAM το 1991».

Τα τρία R

Η όλη προσπάθεια που κάνει το Κέντρο και η επιστημονική επιτροπή του βασίζεται στην αρχή των τριών R (Refinement, Reduction, Replacement, ήτοι βελτίωση, μείωση, αντικατάσταση). Σκοπός είναι δηλαδή τα πειράματα να βελτιωθούν, να μειωθούν τα πειραματόζωα που χρησιμοποιούνται για αυτά και τελικώς να αντικατασταθούν οι υπάρχουσες μέθοδοι που χρησιμοποιούν ζώα με εναλλακτικές.

Ενα από τα «καυτά» πεδία σε ό,τι αφορά το μέλλον της προσπάθειας αντικατάστασης της χρήσης πειραματόζωων με άλλες μεθόδους είναι, όπως προαναφέραμε, το REACH, που προσπαθεί για πρώτη φορά να βάλει τέλος στο επί δεκαετίες «ξέφραγο αμπέλι» της χρήσης χημικών. Μια πολύ καλή κίνηση, θα σκεφτόταν κάθε πολίτης - και αυτή είναι κατά βάση η αλήθεια, αν και απλουστευμένη.

Οπως συμβαίνει όμως συχνά, και στη συγκεκριμένη περίπτωση φαίνεται να ισχύει το ανεστραμμένο ρητό... «ουδέν καλόν αμιγές κακού». Ο θετικός για την ασφάλεια των καταναλωτών έλεγχος των χημικών που κατακλύζουν τη ζωή τους δεν μπορεί παρά να σημάνει και εκατομμύρια πειραματόζωα στον βωμό της έρευνας. Είναι χαρακτηριστικό ότι για κάθε χημική ουσία που περνά από σειρά τεστ μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως και 5.000 ζώα - ή και ως 12.000 αν η χημική ουσία είναι φυτοφάρμακο. Εκτιμάται ότι στο πλαίσιο του REACH με τα δεκάδες χιλιάδες χημικά, τα ζώα που θα χρησιμοποιηθούν θα είναι δεκάδες εκατομμύρια, ενώ το κόστος θα κυμανθεί μεταξύ των 5 και 10 δισ. ευρώ.

Μια κατάσταση που θυμίζει το μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα; «Πράγματι, οι νέοι μαζικοί έλεγχοι θα αφορούν και πειραματόζωα και αυτό είναι όντως ένα πρόβλημα. Ευτυχώς το ECVAM έχει αναλάβει ένα μεγάλο τμήμα αυτού του προγράμματος το οποίο θα αφορά πειράματα με εναλλακτικές μεθόδους - αντιστοιχεί περίπου στο 10% του συνολικού budget» επισημαίνει ο κ. Νικολαΐδης και προσθέτει: «Παράλληλα με το νέο νομοθέτημα οι μεγάλες εταιρείες θα υπακούσουν για τη διεξαγωγή των πειραμάτων στους κανόνες τήρησης της δεοντολογίας που θέτει το Ευρωπαϊκό Κέντρο. Από κάθε άποψη το γεγονός ότι τώρα μπαίνει ένας φραγμός και η κατάσταση τίθεται υπό έλεγχο είναι άκρως σημαντικό. Ως σήμερα όλα τα τεστ που γίνονταν από τη βιομηχανία για τις ουσίες ήταν κρυφά. Ο τεράστιος αυτός όγκος των πληροφοριών θα γίνει πλέον φανερός, καθώς θα εισαχθεί σε μια βάση δεδομένων, όπου θα μπορέσουμε να δούμε τόσο τα αποτελέσματα όσο και τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται για τα πειράματα».

Δεν είναι λίγοι εκείνοι, μεταξύ των οποίων και επιστήμονες, που πιστεύουν ότι η πλήρης αντικατάσταση των πειραματόζωων, ο απώτερος δηλαδή στόχος των ειδικών του ECVAM, είναι μεν καλός και αγαθός, αλλά στην πραγματικότητα κινείται στη σφαίρα της φαντασίας. «Εχουμε πράγματι αντιμετωπίσει τέτοιες συμπεριφορές που κάνουν λόγο για ουτοπίες από συναδέλφους μας. Καμιά φορά υπάρχει ακόμη και χλευασμός. Ωστόσο πιστεύω ότι κάποια ημέρα θα μπορέσει να γίνει αντικατάσταση των πειραμάτων στα ζώα σε όλο το φάσμα της έρευνας» τονίζει ο κ. Νικολαΐδης συμπληρώνοντας ότι σε αρκετές περιπτώσεις, παρά τα όσα έχουν προσφέρει ως σήμερα τα πειραματόζωα σε πολλούς επιστημονικούς τομείς, δεν αποτελούν καλό μοντέλο για μελέτη ασθενειών του ανθρώπου. «Αρκετές φορές όσο βέβαιοι μπορούμε να είμαστε από τα αποτελέσματα που λαμβάνουμε in vitro, από μελέτη δηλαδή σε κυτταροκαλλιέργειες στο εργαστήριο, τόσο βέβαιοι - αν όχι λιγότερο - μπορούμε να είμαστε και έπειτα από πειράματα σε ζώα. Η βεβαιότητα που μας δίνουν τα πειράματα σε ζώα πολλές φορές δεν ξεπερνά το 50%».

συνέχεια του άρθρου εδώ

Το Episkin «σωτήρας» της ζωής πειραματόζωων που θανατώνονται για ένα όμορφο είδωλο στον καθρέφτη

Εχει διάμετρο που δεν ξεπερνά το ένα εκατοστό και μοιάζει με λάστιχο. Η περιγραφή αφορά ένα δείγμα Episkin το οποίο υπόσχεται να σώσει πολλά ζώα που θανατώνονται καθημερινά προκειμένου να εξασφαλίζονται καλλυντικά που δεν προκαλούν ερεθισμούς στο δέρμα. Το επίτευγμα αυτό, που ανήκει σε ερευνητές του κολοσσού της βιομηχανίας καλλυντικών L'Oréal, αποτελεί το πρώτο υλικό το οποίο μπορεί να αντικαταστήσει πλήρως πειράματα σε ζώα. Το ανθρώπινο δέρμα... εργαστηρίου δημιουργείται με χρήση κερατινοκυττάρων, τα οποία έχουν απομείνει έπειτα από επεμβάσεις στον μαστό. Οι επιστήμονες μπορούν να ελέγχουν την ασφάλεια των καλλυντικών προϊόντων εμβαπτίζοντας απλώς το δείγμα δέρματος μέσα στο προϊόν. Είναι έτσι σε θέση να εξετάζουν τον αριθμό των κυττάρων τα οποία πεθαίνουν εξαιτίας των ουσιών του προϊόντος προσθέτοντας μια κίτρινη χημική ουσία - ΜΤΤ - η οποία γίνεται μπλε όταν έρχεται σε επαφή με ζώντα ιστό. Το σημαντικό για τους ερευνητές της L'Oréal ήταν να μπορέσουν να αποδείξουν ότι η μέθοδός τους δίνει εξίσου καλά, αν όχι καλύτερα, αποτελέσματα από εκείνα που λαμβάνονται μετά τα πειράματα σε ζώα. Ανεξάρτητα τεστ έδειξαν ότι σε ορισμένες περιπτώσεις το Episkin μπορούσε να προβλέψει με μεγαλύτερη ακρίβεια πώς ένα άτομο θα αντιδρούσε σε ένα προϊόν σε σύγκριση με το αν το προϊόν είχε δοκιμαστεί σε ζώα. Μάλιστα, το ανθρώπινο δείγμα δέρματος εμφανίζει και άλλα σημαντικά πλεονεκτήματα σε ό,τι αφορά τα πειράματα καλλυντικών ουσιών, σώζοντας παράλληλα ζώα από τον θάνατο. Μπορεί, για παράδειγμα, να προσαρμοστεί ώστε να μοιάζει με το γηρασμένο δέρμα αν εκτεθεί σε υψηλές συγκεντρώσεις υπεριώδους ακτινοβολίας, ενώ παράλληλα αν του προστεθούν μελανοκύτταρα μπορεί να μοιάζει με το μαυρισμένο δέρμα. Συγχρόνως με χρήση κυττάρων από δότριες διαφορετικών εθνικοτήτων η ερευνητική ομάδα έχει δημιουργήσει ένα φάσμα χρωμάτων δέρματος που επιτρέπουν τον έλεγχο αντηλιακών προϊόντων ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε επιδερμίδας.


Το ΒΗΜΑ, 28/10/2007 , Σελ.: H06
Κωδικός άρθρου: B15201H061
ID: 290249