Ο Κλέφτης των ποδηλάτων (Ladri di Biciclette) (1948) Σκέψεις πάνω στην ταινία

Διαβάζοντας για αυτή την ταινία στο εξαιρετικό κινηματογραφικό blog των crispy & navarino-s “Rear Window” , αποφάσισα να την ξαναδώ μετά από πολλά χρόνια και να την παρουσιάσω κι εγώ. Οχι φυσικά από σκηνοθετική και υποκριτική σκοπιά, αυτό το έκαναν με άριστο τρόπο οι παραπάνω bloggers. Θα σχολιάσω όμως ένα κοινωνικό πλαίσιο της ταινίας, το οποίο τότε θεωρούνταν δεδομένο και αυτονόητο, αλλά σήμερα, που αυτό το πλαίσιο έχει εκλείψει, κάνει ιδιαίτερη εντύπωση στον σύγχρονο θεατή και τον οδηγεί να δει την ταινία και μέσα από αυτό το νεοαναδυόμενο μάτι.

Αναφέρομαι στην γενικευμένη χρήση του ποδηλάτου ως σημαντικού μεταφορικού μέσου, αλλά και μέσου επιβίωσης. Η ταινία είναι γυρισμένη σε μια εποχή που κυκλοφορούσαν ελάχιστα ΙΧ αυτοκίνητα από λίγους προνομιούχους και το ποδήλατο ήταν ένα απαραίτητο εργαλείο του κόσμου για τις καθημερινές μετακινήσεις του, στη δουλειά, στα ψώνια, στις υπόλοιπες δουλειές του. Για να συλλάβουμε καλύτερα αυτό, ας σκεφτούμε ότι σήμερα δεν θα έκανε καμιά αίσθηση το γύρισμα μιας τέτοιας ταινίας: η κλοπή ενός ποδηλάτου την σήμερον ημέρα είναι ένα κοινότατο και ανώδυνο παράπτωμα. Ακόμα και σε τυχόν remake της θα έπρεπε να γίνουν κάποιες προσαρμογές στην εποχή μας που να έχει νόημα: πχ "ο κλέφτης μηχανής ή αυτοκινήτου".

Οι πόλεις ήταν φυσικά πιο ανθρώπινες με πολύ πράσινο και πολύ ελεύθερο δημόσιο χώρο, όπως βλέπουμε στην ταινία. Όμως η κυριαρχία του ΙΧ αυτοκινήτου και η αντικατάσταση του αθόρυβου, υγιεινού, εύχρηστου και ελεύθερου από ρύπους ποδηλάτου με ένα μέσο που έχει ακριβώς τα αντίθετα χαρακτηριστικά, καταβρόχθισε πολύ μεγάλο μέρος του δημόσιου χώρου για την ελεύθερη και άνετη μετακίνηση, οδηγώντας τις σημερινές πόλεις σε αυτό το ανυπόφορο και ψυχοφθόρο χάλι.

Η χρήση του ποδηλάτου μειώθηκε δραματικά, μια και οι αξίες της ταχύτητας (ο χρόνος είναι χρήμα), της άνεσης (να μην ιδρώνεις και κοπιάζεις άσκοπα) και του κοινωνικού στάτους (όσο πιο ακριβό και μεγάλου κυβισμού το αμάξι, τόσο πιο σπουδαίοι αισθανόμαστε, ας είναι καλά και οι σχετικές διαφημίσεις) θεωρήθηκαν πολύ πιο σπουδαίες από την ποιότητα ζωής, το καθαρό περιβάλλον, τους ελεύθερους χώρους. Ετσι το ποδήλατο σταδιακά υποβιβάστηκε σε μέσο ψυχαγωγίας και πλέον ελάχιστοι ιδεολόγοι, ειδικά στη χώρα μας και κυρίως στις μεγαλύτερες πόλεις μας, το χρησιμοποιούν ως μέσο μετακίνησης στην πόλη, αλλά πάλι ως συμπληρωματικό του ΙΧ που σχεδόν όλοι κατέχουν.

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μεγάλη πίεση στις δημοτικές αρχές από κινήματα πολιτών για την αναβάθμιση του ρόλου του ποδηλάτου στις πόλεις, οπότε και οι δήμαρχοι έχουν αρχίσει να δείχνουν ενδιαφέρον, αλλά από ό,τι φαίνεται μόνο για ψηφοθηρικούς σκοπούς. Δεν έχουν μπει καν στη λογική του περιορισμού του ΙΧ υπέρ του ποδηλάτου και άλλων εναλλακτικών μέσων μεταφοράς, συνεχίζοντας να πριμοδοτούν αβασάνιστα την αυτοκίνηση. Διοργανώνουν φιέστες με ποδήλατα, αλλά μέσα από μια λογική που ΔΕΝ προβάλλει το ποδήλατο ως μια από τις εναλλακτικές λύσεις για το κυκλοφοριακό. Εξακολουθούν να το προβάλλουν κυρίως ως μέσο ψυχαγωγίας, διοργανώνοντας αγώνες με ακροβατικά ποδήλατα σε περιορισμένους χώρους σε πάρκα, χαλαρές ποδηλατοβόλτες, σε πλακόστρωτα και σπάνια σε κεντρικούς δρόμους, κλπ. Στην δε παγκόσμια μέρα χωρίς αυτοκίνητα (22 Σεπτέμβρη), εκεί η υποκρισία περισσεύει: Ούτε καν μείωση της αυτοκίνησης για μια μέρα δεν συμβαίνει!

Οσο για τις σχετικές υποδομές που απαιτούνται για να ενθαρρυνθεί μια γενικευμένη χρήση του ποδηλάτου, αυτές γίνονται με τη μέγιστη προχειρότητα, οπότε αυτοκαταργούν από μόνες τους την χρήση τους: κάκιστος σχεδιασμός, καθόλου ασφάλεια και κανόνες ΚΟΚ, αδιαφορία για μετέπειτα προστασία και περιφρούρηση της λειτουργίας τους και της μη χρήσης τους για πάρκινγκ.

Όλα αυτά ήταν αδύνατο να τα διαισθανθεί ένας θεατής των δεκαετιών 50-60 της ταινίας, που θεωρούσε το ποδήλατο ως το εργαλείο του φτωχού, αλλά μπορεί να τα εντοπίσει στην ταινία με πικρία ένας σύγχρονος θεατής, ειδικά της χώρας μας και να διαπιστώσει ότι μπορεί να ελευθερώθηκε από τα δεσμά της φτώχειας και της ανέχειας, αλλά σκλαβώθηκε σε άλλους τομείς. Και με την επερχόμενη κρίση στη χώρα μας θα ξαναφορτωθεί από ό,τι φαίνεται και τα δεσμά της φτώχειας και οικονομικής ανέχειας, δίπλα στα νεότερα αυτά δεσμά του. Ή ίσως να είναι και η μοναδική ευκαιρία να αναστοχαστεί ταυτόχρονα πάνω σε αυτά.

Επιπλέον, η γενικευμένη αυτοκίνηση και η συμπίεση του χρόνου μας, έχουν συμβάλλει τα τελευταία χρόνια σε ένα νέο μοντέλο αγοράς, βγάζοντας σιγά σιγά αυτήν και τα μίνι μαρκετ έξω από τις γειτονιές και την πόλη, δημιουργώντας απρόσωπα μεγακαταστήματα σε απαγορευτική απόσταση από τις κατοικίες μας για εύκολη πρόσβαση με ποδήλατο ή με τα πόδια. Οπότε η χρήση αυτοκινήτου και για το κουβάλημα μεγάλης ποσότητας αγαθών για όλη τη βδομάδα γίνεται ολοένα και πιο αναγκαστική.

Η γενίκευση της χρήσης μέσων μετακίνησης, που όχι μόνο είναι καθαρά, αλλά δεν έχουν καν καθημερινό οικονομικό κόστος (ποδήλατο –πόδια) είναι λοιπόν δεμένη με ένα άλλο κοινωνικό μοντέλο, αυτό της επανοικειοποίησης των ελεύθερων χώρων, της αναβιωσης της γειτονιάς ως αυτάρκη κοινωνικού χώρου, της στήριξης των πολλών και μικρών αγορών σε γειτονιές και κατά συνέπεια της ελαχιστοποίησης των μετακινήσεων για δουλειά σε μεγάλες αποστάσεις από τον χώρο διαμονής, με τη χρήση εκσυγχρονισμένων Μέσων Μαζικής Μεταφοράς, όταν δεν μπορεί να γίνει αλλιώς. Ειδάλλως, η γενικευμένη αυτοκίνηση θα είναι ο κανόνας και το ποδήλατο στην καλύτερη θα είναι ένα απλό συμπληρωματικό μέσο μετακίνησης, και αυτό μόνο όπου υπάρχουν αξιοπρεπείς υποδομές.

Ας γυρίσουμε και στην ταινία, την οποία συνιστώ κι εγώ ανεπιφύλακτα, όσο και αν είναι κακοποιημένη από τη φθορά του χρόνου.